Actueel
alle pijlers
Joodse en Duitse slachtoffers op een monument
donderdag 18 oktober 2012 om 06:10
Ik weet eerlijk gezegd niet wat ik er van moet denken.
Ben er voor mezelf niet uit.
Protest tegen monument Geffen
In Geffen in Noord-Brabant is discussie ontstaan over een oorlogsmonument dat zaterdag wordt onthuld. Op het monument staan de namen van Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, maar ook die van Duitse. Federatief Joods Nederland noemt dat "uiterst kwetsend voor levenden en doden".
Het monument bestaat uit een kunstwerk van roestvrij staal dat een vlucht vogels uitbeeldt en een aantal gedenkstenen. Daarop staan de namen gegraveerd van alle mensen die tijdens de oorlog in Geffen zijn omgekomen, ongeacht hun nationaliteit. Ook Geffenaren die buiten de gemeentegrenzen zijn overleden staan erop.
De gemeente Maasdonk, waar Geffen onder valt, zegt met dit monument "te willen werken aan een wereld waarin 'verzoening' centraal staat".
Onbegrijpelijk
Voorzitter Loonstein van Federatief Joods Nederland vindt dat onbegrijpelijk. "Verzoening is prachtig", zegt Loonstein, "maar voordat je verzoent, moet je je afvragen of je mensen niet kwetst."
Loonstein wil zo snel mogelijk met de gemeente over het monument in gesprek. Zo hoopt hij de plaatsing van het monument tegen te houden. Lukt dat niet, dan sluit Loonstein gerechtelijke stappen niet uit.
Ook het Centraal Joods Overleg vindt dat "het bij elkaar brengen van de daders van de gruwelen van de WO II en de slachtoffers daarvan, groot onrecht doet aan degenen die slachtoffer waren van een moordzuchtig regime en hen die het kwaad bestreden". De organisatie waarschuwt voor geschiedvervalsing als burgers en Duitse militairen onder dezelfde noemer worden herdacht.
Het CIDI is ook geen voorstander van het gelijkwaardig herdenken van Joodse slachtoffers en Duitse soldaten. Het centrum heeft inmiddels contact gehad met de gemeente Maasdonk en gaat ervan uit dat het monument met de beste bedoelingen is ontworpen. Juridische stappen worden niet overwogen, het CIDI "gaat uit van het overlegmodel". Ook het Centraal Joods Overleg stapt niet naar de rechter.
Zorgvuldig afgestemd
De gemeente benadrukt dat het ontwerp van het nieuwe kunstwerk "zorgvuldig is afgestemd" met de nabestaanden van de omgekomen personen. Maasdonk hoopt dat het kunstwerk "inspireert en leidt tot een beter samen leven".
Het nieuwe monument moet het oude oorlogsmonument van Geffen vervangen. De bronzen vogel die bovenop dat monument stond werd vorig jaar gestolen.
Bron
Ben er voor mezelf niet uit.
Protest tegen monument Geffen
In Geffen in Noord-Brabant is discussie ontstaan over een oorlogsmonument dat zaterdag wordt onthuld. Op het monument staan de namen van Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, maar ook die van Duitse. Federatief Joods Nederland noemt dat "uiterst kwetsend voor levenden en doden".
Het monument bestaat uit een kunstwerk van roestvrij staal dat een vlucht vogels uitbeeldt en een aantal gedenkstenen. Daarop staan de namen gegraveerd van alle mensen die tijdens de oorlog in Geffen zijn omgekomen, ongeacht hun nationaliteit. Ook Geffenaren die buiten de gemeentegrenzen zijn overleden staan erop.
De gemeente Maasdonk, waar Geffen onder valt, zegt met dit monument "te willen werken aan een wereld waarin 'verzoening' centraal staat".
Onbegrijpelijk
Voorzitter Loonstein van Federatief Joods Nederland vindt dat onbegrijpelijk. "Verzoening is prachtig", zegt Loonstein, "maar voordat je verzoent, moet je je afvragen of je mensen niet kwetst."
Loonstein wil zo snel mogelijk met de gemeente over het monument in gesprek. Zo hoopt hij de plaatsing van het monument tegen te houden. Lukt dat niet, dan sluit Loonstein gerechtelijke stappen niet uit.
Ook het Centraal Joods Overleg vindt dat "het bij elkaar brengen van de daders van de gruwelen van de WO II en de slachtoffers daarvan, groot onrecht doet aan degenen die slachtoffer waren van een moordzuchtig regime en hen die het kwaad bestreden". De organisatie waarschuwt voor geschiedvervalsing als burgers en Duitse militairen onder dezelfde noemer worden herdacht.
Het CIDI is ook geen voorstander van het gelijkwaardig herdenken van Joodse slachtoffers en Duitse soldaten. Het centrum heeft inmiddels contact gehad met de gemeente Maasdonk en gaat ervan uit dat het monument met de beste bedoelingen is ontworpen. Juridische stappen worden niet overwogen, het CIDI "gaat uit van het overlegmodel". Ook het Centraal Joods Overleg stapt niet naar de rechter.
Zorgvuldig afgestemd
De gemeente benadrukt dat het ontwerp van het nieuwe kunstwerk "zorgvuldig is afgestemd" met de nabestaanden van de omgekomen personen. Maasdonk hoopt dat het kunstwerk "inspireert en leidt tot een beter samen leven".
Het nieuwe monument moet het oude oorlogsmonument van Geffen vervangen. De bronzen vogel die bovenop dat monument stond werd vorig jaar gestolen.
Bron
Voltaire: ik veracht u en uw mening, maar ik zal mijn leven geven om uw recht op die verachtelijke mening uit te mogen dragen.
donderdag 18 oktober 2012 om 06:25
Wat je ervan moet denken? Geen idee, dat is je eigen keuze.
Wat mij stoort uit het citaat is "het gelijkwaardig herdenken van Joodse slachtoffers en Duitse soldaten". Alsof Duitse burgers per definitie geen slachtoffers waren. Maar goed, leed is geen alleenrecht.
Of dat op een monument moet staan? Er bestaat zoiets als voortschrijdend inzicht. Hoewel veel mensen daar wellicht anders over denken.
Wat mij stoort uit het citaat is "het gelijkwaardig herdenken van Joodse slachtoffers en Duitse soldaten". Alsof Duitse burgers per definitie geen slachtoffers waren. Maar goed, leed is geen alleenrecht.
Of dat op een monument moet staan? Er bestaat zoiets als voortschrijdend inzicht. Hoewel veel mensen daar wellicht anders over denken.
donderdag 18 oktober 2012 om 08:20
Als het idd duitserburgers zijn die omgekomen zijn dus niet de soldaten zijn deze netzo veel slachtoffer van de oorlog geworden als de joodse mensen.
Waarom kunnen blijkbaar alleen de joodse mensen slachtoffers zijn? In die oorlog waren zoveel onschuldige slachtoffers waaronder dus ook veel duitsers.
Waarom kunnen blijkbaar alleen de joodse mensen slachtoffers zijn? In die oorlog waren zoveel onschuldige slachtoffers waaronder dus ook veel duitsers.
donderdag 18 oktober 2012 om 08:32
Weet je, ik vind het initiatief niet eens zo heel slecht of gek gedacht..
Maar ik snap best dat dit protest oproept bij de Joodse gemeenschap. Gevoelsmatig vind ik er wel een verschil inzitten, de Joodse slachtoffers en de Duitse slachtoffers, ook al waren zij ook onschuldig.
Een apart monument voor de Duitse slachtoffers vind ik prima, maar ik denk dat het te vroeg is om de namen van zowel Joodse slachtoffers als Duitse slachtoffers op 1 monument te plaatsen.
Maar ik snap best dat dit protest oproept bij de Joodse gemeenschap. Gevoelsmatig vind ik er wel een verschil inzitten, de Joodse slachtoffers en de Duitse slachtoffers, ook al waren zij ook onschuldig.
Een apart monument voor de Duitse slachtoffers vind ik prima, maar ik denk dat het te vroeg is om de namen van zowel Joodse slachtoffers als Duitse slachtoffers op 1 monument te plaatsen.
donderdag 18 oktober 2012 om 08:35
Wanneer is de tijd wel rijp?
Heel misschien pas als er geen generatie meer is die WOll heeft meegemaakt. Op z'n vroegst, dus zeg nog zo'n jaar of 25 jaar voor de zekerheid.
Het gaat om herdenken, maar mensen worden gekwetst. Denk je dat iemand die de oorlog heeft meegemaakt het een ruk kan schelen dat er ook herdacht "moet" worden voor de Duitse militairen? Alsof families van die militairen naar Geffen komen, kijken naar de gedenkplaat en dan verzuchten: Das ist doch Schön
Ik weet niet of jullie verhalen kennen van mensen die WOll hebben meegemaakt, maar ik heb een en ander gehoord van mijn moeder en daar krijg je het koud van. Verstoppen onder en tussen lijken van mensen in loopgraven, samen met haar moeder die haar vinger tegen de lippen drukt en zegt: Ssht, al deze mensen slapen, dus heel stil zijn nu. Niks geen film met Jude Law, dat was real life!
En dan zou zo'n iemand (iedereen met WOll-ervaring) over het hart moeten strijken en moeten beseffen dat Duitse militairen ook maar marionetten waren?
Heel misschien pas als er geen generatie meer is die WOll heeft meegemaakt. Op z'n vroegst, dus zeg nog zo'n jaar of 25 jaar voor de zekerheid.
Het gaat om herdenken, maar mensen worden gekwetst. Denk je dat iemand die de oorlog heeft meegemaakt het een ruk kan schelen dat er ook herdacht "moet" worden voor de Duitse militairen? Alsof families van die militairen naar Geffen komen, kijken naar de gedenkplaat en dan verzuchten: Das ist doch Schön
Ik weet niet of jullie verhalen kennen van mensen die WOll hebben meegemaakt, maar ik heb een en ander gehoord van mijn moeder en daar krijg je het koud van. Verstoppen onder en tussen lijken van mensen in loopgraven, samen met haar moeder die haar vinger tegen de lippen drukt en zegt: Ssht, al deze mensen slapen, dus heel stil zijn nu. Niks geen film met Jude Law, dat was real life!
En dan zou zo'n iemand (iedereen met WOll-ervaring) over het hart moeten strijken en moeten beseffen dat Duitse militairen ook maar marionetten waren?
donderdag 18 oktober 2012 om 08:45
donderdag 18 oktober 2012 om 08:57
aan de ene kant denk ik waarom niet, samen op een steen herdenken. niet alle Duitse soldaten waren slecht, maar anderzijds kan ik me ook wel voorstellen dat dit kwetsend is voor de slachtoffers.
is toch best wel een lastige situatie om een volmondig ja of nee op te zeggen. misschien inderdaad te vroeg om zoiets te doen.
ik ben er nog niet helemaal uit. interessant topic in elk geval
is toch best wel een lastige situatie om een volmondig ja of nee op te zeggen. misschien inderdaad te vroeg om zoiets te doen.
ik ben er nog niet helemaal uit. interessant topic in elk geval
donderdag 18 oktober 2012 om 09:07
Ik denk dat er twee bewegingen tegelijk zijn. We zien steeds duidelijker dat sommige daders ook slachtoffers waren (de gemiddelde Wehrmachtsoldaat deed het ook niet voor zijn plezier), en omgekeerd begrijpen we in welke mate slachtoffers daders konden zijn (de Ordedienst in Westerbork is een voorbeeld). Dat lijkt me alleen maar goed, die nuance.
Wat mij niet goed lijkt, is dat we zeggen dat er geen onderscheid is. Uiteindelijk is een slachtoffer-dat-dader wordt nog altijd een slachtoffer, en is een dader-die-ook-slachtoffer is, nog steeds een dader, die je op zijn minst lafheid kunt verwijten.
Ik vind deze blogpost erg goed, vooral de conclusie. Van dezelfde auteur is de opmerking, die ik nu even niet kan terugvinden, dat onze ouders besloten tot twee minuten stilte, omdat de zaak te moeilijk is voor simpele oordelen. Monumenten waarin beide partijen worden gelijkgesteld, zijn zo'n simpel oordeel.
Wat mij niet goed lijkt, is dat we zeggen dat er geen onderscheid is. Uiteindelijk is een slachtoffer-dat-dader wordt nog altijd een slachtoffer, en is een dader-die-ook-slachtoffer is, nog steeds een dader, die je op zijn minst lafheid kunt verwijten.
Ik vind deze blogpost erg goed, vooral de conclusie. Van dezelfde auteur is de opmerking, die ik nu even niet kan terugvinden, dat onze ouders besloten tot twee minuten stilte, omdat de zaak te moeilijk is voor simpele oordelen. Monumenten waarin beide partijen worden gelijkgesteld, zijn zo'n simpel oordeel.
Alles is liefde
donderdag 18 oktober 2012 om 09:28
@Charlene volgens mij is het best al geaccepteerd dat veel soldaten geen echte keus hadden. Tuurlijk was het afschuwelijk voor hen, vele waren tenslotte ook nog vreselijk jong. Maar, het neemt niet weg dat ze verantwoordelijk zijn voor hun daden. Even simplistisch gezegd, Zij hebben voor de dood gezorgd. Waar ga je dan uiteindelijk de grens leggen qua slachtoffer zijn. Is een moordenaar met een vreselijk jeugd waar geweld aan de orde van de dag is dan uiteindelijk ook geen slachtoffer? Of een moordenaar met een lager iQ ook geen slachtoffer? En hoe zou de wereld reageren als er voor elke andere moordenaar en zijn slachtoffer(s) een monument word opgesteld waar ze samen op staan als een, en gelijkwaardig slachtoffer. Stel je voor dat dat bijv. bij het geval Chales manson zou zijn?
Monumenten moeten wat mij betreft dus gescheiden worden.
Monumenten moeten wat mij betreft dus gescheiden worden.
donderdag 18 oktober 2012 om 09:41
Maar Pliert, oorlog bestaat niet alleen uit daders en slachtoffers. Onze Nederlandse soldaten hebben ook veel mensen gedood, vast ook onschuldige mensen, maar hen herdenken we wel.
Dat vind ik overigens ook terecht hoor, ik wil niet zeggen dat we geen Nederlandse soldaten moeten herdenken. Alleen dat het niet allemaal zwart wit is.
Dat vind ik overigens ook terecht hoor, ik wil niet zeggen dat we geen Nederlandse soldaten moeten herdenken. Alleen dat het niet allemaal zwart wit is.
donderdag 18 oktober 2012 om 09:55
Kijk als het Duitse slachtoffers van de Nazis betreft (Duitse Joden of Duitse verzetsstrijders), kunnen die samen herdacht worden wat mij betreft. Maar Duitse Nazis en/of Wehrmacht soldaten? Dat zijn wat mij betreft geen 'slachtoffers', die streden voor het rijk van het kwaad. Die moet je niet samen met de slachtoffers van de Nazis gaan herdenken.
Wat betreft dat de Wehrmacht soldaten het soms niet voor hun plezier deden... dat kunnen we nu niet meer op individuele basis achterhalen. Feit is dat ze hebben bijgedragen aan gruwelijke misdaden, direct dan wel indirect. Het zal op individuele basis verschillen, maar ik heb verslagen van historici gelezen die beschrijven dat een groot deel van het Duitse volk enthousiast was over Hitler en zijn plannen.
Ik schaam me overigens voor wat het NL leger in Indonesië heeft gedaan tijdens de 'politionele acties'. Wat mij betreft een zwarte bladzij uit onze geschiedenis.
Wat betreft dat de Wehrmacht soldaten het soms niet voor hun plezier deden... dat kunnen we nu niet meer op individuele basis achterhalen. Feit is dat ze hebben bijgedragen aan gruwelijke misdaden, direct dan wel indirect. Het zal op individuele basis verschillen, maar ik heb verslagen van historici gelezen die beschrijven dat een groot deel van het Duitse volk enthousiast was over Hitler en zijn plannen.
Ik schaam me overigens voor wat het NL leger in Indonesië heeft gedaan tijdens de 'politionele acties'. Wat mij betreft een zwarte bladzij uit onze geschiedenis.
donderdag 18 oktober 2012 om 10:04
quote:wdr schreef op 18 oktober 2012 @ 09:55:
Kijk als het Duitse slachtoffers van de Nazis betreft (Duitse Joden of Duitse verzetsstrijders), kunnen die samen herdacht worden wat mij betreft. Maar Duitse Nazis en/of Wehrmacht soldaten? Dat zijn wat mij betreft geen 'slachtoffers', die streden voor het rijk van het kwaad. Die moet je niet samen met de slachtoffers van de Nazis gaan herdenken.
Wat betreft dat de Wehrmacht soldaten het soms niet voor hun plezier deden... dat kunnen we nu niet meer op individuele basis achterhalen. Feit is dat ze hebben bijgedragen aan gruwelijke misdaden, direct dan wel indirect. Het zal op individuele basis verschillen, maar ik heb verslagen van historici gelezen die beschrijven dat een groot deel van het Duitse volk enthousiast was over Hitler en zijn plannen.
Ik schaam me overigens voor wat het NL leger in Indonesië heeft gedaan tijdens de 'politionele acties'. Wat mij betreft een zwarte bladzij uit onze geschiedenis.
Waarom waren de Duitsers enthousiast? Omdat hij de in veel ogen een sterke man was die Duitsland weer uit het slop haalde. Waardoor de gemiddelde Duitser niet meer 1 miljoen mark voor 1 ei hoefde neer te leggen. Maatregelen die overigens waren opgelegd door Versailles. Hitler kwam niet zomaar 'uit de lucht vallen'. Overigens wordt er in Rusland al sinds jaar en dag samen herdacht en dat land heeft wel even wat meer slachtoffers gehad dan Nederland.
Nederland, het land waar iedereen in het verzet zat. En waar we na de oorlog gewoon nog even hetzelfde deden met de Indonesische bevolking. Wat dat laatste betreft, sluit ik me geheel bij je aan.
Kijk als het Duitse slachtoffers van de Nazis betreft (Duitse Joden of Duitse verzetsstrijders), kunnen die samen herdacht worden wat mij betreft. Maar Duitse Nazis en/of Wehrmacht soldaten? Dat zijn wat mij betreft geen 'slachtoffers', die streden voor het rijk van het kwaad. Die moet je niet samen met de slachtoffers van de Nazis gaan herdenken.
Wat betreft dat de Wehrmacht soldaten het soms niet voor hun plezier deden... dat kunnen we nu niet meer op individuele basis achterhalen. Feit is dat ze hebben bijgedragen aan gruwelijke misdaden, direct dan wel indirect. Het zal op individuele basis verschillen, maar ik heb verslagen van historici gelezen die beschrijven dat een groot deel van het Duitse volk enthousiast was over Hitler en zijn plannen.
Ik schaam me overigens voor wat het NL leger in Indonesië heeft gedaan tijdens de 'politionele acties'. Wat mij betreft een zwarte bladzij uit onze geschiedenis.
Waarom waren de Duitsers enthousiast? Omdat hij de in veel ogen een sterke man was die Duitsland weer uit het slop haalde. Waardoor de gemiddelde Duitser niet meer 1 miljoen mark voor 1 ei hoefde neer te leggen. Maatregelen die overigens waren opgelegd door Versailles. Hitler kwam niet zomaar 'uit de lucht vallen'. Overigens wordt er in Rusland al sinds jaar en dag samen herdacht en dat land heeft wel even wat meer slachtoffers gehad dan Nederland.
Nederland, het land waar iedereen in het verzet zat. En waar we na de oorlog gewoon nog even hetzelfde deden met de Indonesische bevolking. Wat dat laatste betreft, sluit ik me geheel bij je aan.
donderdag 18 oktober 2012 om 10:10
Helemaal eens met je laatste alinea. Je zou zeggen dat men in Nederland na 1945 wel door had dat vrijheid belangrijk is en het niet leuk is om door een vreemde mogendheid bezet te worden. En dan nog hele dorpen uitmoorden daar...
Duitsers stonden inderdaad aanvankelijk achter Hitler omdat hij hen hun trots weer teruggaf en voor economische voorspoed zorgde. Maar ik heb in ieder geval gelezen (ik was er gelukkig niet bij) dat veel Duitsers zich door de Nazis lieten opzwepen en vierkant achter de oorlog stonden. De sfeer sloeg natuurlijk om na Stalingrad, toen de Duitsers steeds meer de nadelige gevolgen van de oorlog ondervonden. Het laatste woord hierover laat ik het liefst aan de historici, ik heb wel veel gelezen over ww2 maar ben geen specialist.
Duitsers stonden inderdaad aanvankelijk achter Hitler omdat hij hen hun trots weer teruggaf en voor economische voorspoed zorgde. Maar ik heb in ieder geval gelezen (ik was er gelukkig niet bij) dat veel Duitsers zich door de Nazis lieten opzwepen en vierkant achter de oorlog stonden. De sfeer sloeg natuurlijk om na Stalingrad, toen de Duitsers steeds meer de nadelige gevolgen van de oorlog ondervonden. Het laatste woord hierover laat ik het liefst aan de historici, ik heb wel veel gelezen over ww2 maar ben geen specialist.
donderdag 18 oktober 2012 om 10:21
[quote]Lizzl schreef op 18 oktober 2012 @ 08:35:
Wanneer is de tijd wel rijp?
Heel misschien pas als er geen generatie meer is die WOll heeft meegemaakt. Op z'n vroegst, dus zeg nog zo'n jaar of 25 jaar voor de zekerheid.
+1
Je kunt deze mensen niet dwingen omwille van het creatieve visioen van de kunstenaar. Die overigens wel zo netjes is geweest om onder familieleden te polsen. Mooi dat in Geffen de nabestaanden hier al aan toe zijn. Maar voor geheel NL lijkt mij dit idd nog te vroeg.
Overigens, Wehrmachtsoldaten gelijk stellen aan burgers gaat mij sowieso een stap te ver. Zo vrij van (talloze) 'smetten' was die Wehrmacht niet. Echt niet. Verder: een soldaat tegen wil en dank met wapen vind ik persoonlijk een ander verhaal dan vervolgde tegen wil en dank zonder wapen.
Wanneer is de tijd wel rijp?
Heel misschien pas als er geen generatie meer is die WOll heeft meegemaakt. Op z'n vroegst, dus zeg nog zo'n jaar of 25 jaar voor de zekerheid.
+1
Je kunt deze mensen niet dwingen omwille van het creatieve visioen van de kunstenaar. Die overigens wel zo netjes is geweest om onder familieleden te polsen. Mooi dat in Geffen de nabestaanden hier al aan toe zijn. Maar voor geheel NL lijkt mij dit idd nog te vroeg.
Overigens, Wehrmachtsoldaten gelijk stellen aan burgers gaat mij sowieso een stap te ver. Zo vrij van (talloze) 'smetten' was die Wehrmacht niet. Echt niet. Verder: een soldaat tegen wil en dank met wapen vind ik persoonlijk een ander verhaal dan vervolgde tegen wil en dank zonder wapen.
donderdag 18 oktober 2012 om 10:26
Overigens, het verhaal van de politionele acties in Indonesie. Blijft natuurlijk enorm scheef. Twee oudooms: een ging wel vanwege de oproep, de ander heeft 2 jaar in de bak gezeten wegens weigering. Oudoom nr 1 heeft tot op de dag van vandaag allerlei voordeeltjes via de veteranenclub, volgeprikt met speldjes en medailles. De ander (inmiddels overleden) kreeg nooit meer een baan of opdracht van de overheid en werd monddood gemaakt. Zelfs na een interview voor het plaatselijke sufferdje door een amateur historicus op zijn 77e kreeg hij nog de veteranenlobby op zijn dak...
donderdag 18 oktober 2012 om 10:27
Historici hebben inderdaad talloze bewijzen gevonden voor vergaande oorlogsmisdaden van de Wehrmacht: dorpen uitmoorden, (assisteren bij) grootschalige executie van Joden en andere burgers etc. En ze hebben met hun territoriale veroveringen natuurlijk het grondwerk gelegd voor de misdaden van de Nazis in deze veroverde gebieden.
Natuurlijk zullen niet alle Wehrmacht soldaten voor hun plezier hebben meegevochten (ik denk overigens dat de meerderheid zeker achter de Duitse/Nazi zaak stond, zeker in de tijd van de blitzkrieg overwinningen). Ze vochten wel aan de kant van het kwaad en hebben de basis gelegd voor de vervolging en genocide van Joden, zigeuners en anderen. Daarom vind ik dat je ze niet samen zou moeten herdenken. Dat is even mijn mening, voor mij is het veel belangrijker wat de slachtoffers van de Nazis ervan vinden.
Natuurlijk zullen niet alle Wehrmacht soldaten voor hun plezier hebben meegevochten (ik denk overigens dat de meerderheid zeker achter de Duitse/Nazi zaak stond, zeker in de tijd van de blitzkrieg overwinningen). Ze vochten wel aan de kant van het kwaad en hebben de basis gelegd voor de vervolging en genocide van Joden, zigeuners en anderen. Daarom vind ik dat je ze niet samen zou moeten herdenken. Dat is even mijn mening, voor mij is het veel belangrijker wat de slachtoffers van de Nazis ervan vinden.
