Opdat wij niet vergeten .... (Sooreh Hera)

Door: Kustaw Bessems

Gepubliceerd: donderdag 24 februari 2011 22:42



Al drie jaar houdt beeldend kunstenares Sooreh Hera zich schuil. Sinds haar werk over islam en homoseksualiteit werd geweerd uit het museum en zij slachtoffer werd van bedreigingen. ‘Ik wil exposeren.’





Al bij de eerste vraag valt Sooreh Hera een poosje stil. Wat ze zich vooral herinnert van de rel die ontstond toen het Haags Gemeentemuseum een foto van haar weerde waarop homo’s stonden met Mohammed-maskers voor? Dan:



‘Het onrecht. Heel erg. Ja. Dat feiten werden verdraaid. En hypocrisie. De stommiteiten van de kunstwereld. Dat het museum mij ervan beschuldigde dat alles wat ik deed deel van een plan was, dat ik politieke motieven had. En dat de staat mij aan mijn lot overliet toen ik werd bedreigd.’



Ruim drie jaar geleden is het nu dat Hera de spil werd in een heftige landelijke discussie over de vrijheid van meningsuiting (zie kader). Dat de doodsbedreigingen begonnen. Drie jaar waarin zij zich vrijwel geheel terugtrok in de luwte. Op de tv kwam ze ook tóen nauwelijks – één keer, met een hoed voor haar gezicht – omdat ze voor haar leven vreesde. Verder verweerde zij zich alleen in kranten. Intussen had iedereen een mening over haar.

‘Het was afschuwelijk dat ik geen recht had op een gezicht. Als mens en als kunstenaar. En dat heb ik nog steeds niet. Ik kan niet optreden. Ik kan niet aanwezig zijn bij mijn exposities. Ik word nog altijd gekoppeld aan dit verhaal. Dan denken ze dat ik wel weer een politieke bedoeling zal hebben. En dat ik zo slim ben dat ik de media wel weer op hun kop zal zetten.’

‘Ik krijg zó veel e-mails van studenten die stage willen komen lopen. Ik vind dat zo schattig en ik ben zo enthousiast. Ik heb denk ik ook veel aan ze te bieden. Maar het kan niet. Ik word vaak gevraagd voor lezingen of debatten, maar ik kan niet meedoen. Dat leidt tot enórme frustratie.’



Er was nog wel een kleinschalige expositie, een kunstuitleen bood haar werk aan en een fotografieblad deed een interview. Maar ze toont een greep uit de uitnodigingen die ze kreeg: tv-programma’s, een debat over censuur, een lezing voor een kunstenaarssociëteit, een festival, een Iraanse avond.



Allemaal niet gedaan.



Je kiest voor een leven buiten de openbaarheid.



‘Ik word gedwongen daarvoor te kiezen. Door angst over mijn veiligheid, door bedreiging. Ik heb mijn partner gewaarschuwd: er kan hier wel eens een molotovcocktail naar binnen worden gegooid, dat je het wel weet.’



Dat zei ze mei vorig jaar tegen hem. De Zweedse tekenaar Lars Vilks toonde toen tijdens een lezing over vrijheid van meningsuiting aan de Universiteit van Uppsala het omstreden werk van Hera. Vilks, tegen wie toch al aanslagen werden beraamd omdat hij de profeet Mohammed ooit tekende met hondenlijf, werd zodra hij Hera’s foto’s toonde aangevallen door radicale moslims in het publiek. Hij kreeg een kopstoot.



Hera: ‘Ik krijg veel minder dreigementen dan drie jaar terug. Het is bijna gestopt. Maar als er zoiets gebeurt als met Vilks, dan neemt het weer toe, per mail of telefoon. Dat gebeurt zelfs als Geert Wilders ergens hard optreedt, ook al noemt hij mij niet. Door moslims die denken dat het hier moeilijk voor ze wordt en die zoeken naar de mensen die hen aanvallen.’



‘De kans is klein dat een groep jongens mij op straat spontaan in elkaar slaat, want ze weten niet wie ik ben. Maar er kan wel bewust en georganiseerd iets gebeuren.’



Het grote publiek zal weinig meer aan Hera denken. Maar in sommige kringen is zij niet vergeten. Pas nog vervloekte voorman Abou Imran van het radicale Shariah4Belgium haar in een YouTubefilmpje. Hij zei dat Nederland het land is met ‘de grootste vijandelijkheid tegenover de islam’ en somde op: ‘Geert Wilders, Theo van Gogh, Ayaan Hirsi Ali, Sooreh Hera – moge Allah haar vervloeken – personen die dagelijkse aanvallen doen op de oemma en de profeet.’ Hij legde uit: ‘Ik heb liever dat dagelijks een moslim wordt gedood door een ongelovige dan dat onze geliefde boodschapper wordt beledigd. Liever dat onze oemma ons bloed verliest dan dat onze profeet wordt beledigd door een vervloekte ongelovige.’



‘Ik wil exposeren’, zegt Hera. ‘En als ik heel erg mijn best doe kan ik wel een galerie vinden. Meestal niet een gevestigde. Maar dan loop ik tegen het probleem aan dat mensen zich zorgen maken over hun veiligheid.’



Wat heb je gedaan, de afgelopen periode?



‘Ik had een tijd behoefte heel fysiek werk te doen. Ik heb gepoetst. Mijn huis ingericht. Een verbouwing. Ik heb veel gereisd. Naar Engeland – waar ik een baantje in de horeca had – en Duitsland. Geshopt. Nu ben ik bezig mijn huis te verkopen, ik wil verder afgelegen wonen. Ik ben te makkelijk te vinden als er eens een moslim woedend wordt.’



Waar heb je van geleefd?



Lacht. ‘Dat ga ik toch niet zeggen. Van mijn eigen geld in ieder geval. Niet van geld dat Israël, joden of de Nederlandse regering naar mijn rekening overmaken, zoals moslims tegen mij hebben gezegd.’



Ben je wel werk blijven maken?



‘Tekeningen.’



Ze wil ze niet laten zien. ‘De serie is nog niet af.’‘



Voor fotografie ben ik afhankelijk van mensen. Tenzij ik stillevens fotografeer. Maar mensen willen weten wie je bent en zij willen veilig zijn. En de veiligheid kan ik niet bieden. Ze schrikken als ze horen dat ik het ben.’



Zouden de foto’s weer over de islam gaan?



‘Dat houdt mij bezig. De serie van destijds, Adam en Ewald – een homoversie van het paradijsverhaal – was nog niet klaar. Ik wilde nog twee mannen in beeld brengen met een soort hemel op de achtergrond, bij een boom. Maar homoseksuelen zijn al erg onzeker in hun bestaan, ik wil niet dat er iets met hen gaat gebeuren.’



Is het moeilijk om onderscheid te maken tussen echte dreiging en je eigen angst?



‘Soms gaat dat heel goed. Bij daglicht en als alles in orde is, ja dan kan ik een realistische analyse maken. Maar soms sluipt onbewust de angst binnen. Als ik beelden zie van ophangingen in Iran. Of zelfs maar een horrorfilm.’



Als jij tegen je partner begint over een molotovcocktail..



‘Dat was heel serieus. Ik weet dat de grens tussen rust en vrede aan de ene kant en geweld aan de andere kant heel dun is.’





Hera, die niemand haar echte naam vertelt, was zes toen in 1979 in haar thuisland Iran de islamitische revolutie plaatsvond. ‘Religie werd een hype. We moesten het allemaal doen, maar we wisten eigenlijk niet wat en hoe.’ Zij viel op haar dertiende van haar geloof. ‘Dat kwam ook door westerse literatuur. Ik leefde in die andere wereld. Ik las dikke Russische romans. En Zorba de Griek, van Nikos Kazantzakis. Ik las Lust for Life door Irving Stone, over het leven van Vincent van Gogh. Dat heftige liefdesleven van hem. Dat was niet te begrijpen. Ik las het in de zomer en ik ging gewoon in de tuin onder een straal koud water staan voor ik verder las. De kloof was zó groot, ik werd er gek van. Zijn leven in het Westen en ons leven daar. Ik voelde me in de maatschappij steeds meer een vreemdeling.’



Ze ontvluchtte islam omdat haar gedichten haar daar in de problemen brachten, zegt ze. ‘Wat ik heb gezien en meegemaakt speelt nu mee. Maar ook wat ik weet over de cultuur. Een moslim kan in zijn droom wel de profeet zien die hem opdraagt een vijand van de islam gewoon te eh… En de botsing is hier op een gekke manier veel harder en veel dichterbij dan in Iran. Daar zijn mensen meer gesloten. Hier worden mensen snel woedend.’



‘Maar zelfs als er geen sprake is van dreiging zal ik steeds moeten opboksen tegen de kritiek dat ik kunst gebruik als middel voor politieke belangen.’



Er was wel steun. Van fotograaf Erwin Olaf, cabaretier Hans Teeuwen en schrijver Joost Zwagerman. Maar: ‘Galeriehouders en museumdirecteuren zijn over het algemeen allergisch voor politiek. Ik bewonder de surrealisten, die zich tegen het fascisme verzetten. Maar nu, in de huidige maatschappij, moet je het als kunstenaar blijkbaar nergens over hebben.’



Het kan ook dat sommigen je werk gewoon niet goed vinden.



‘Dat is ook zo. In de kunst is alles zo ongrijpbaar, ze kunnen zich er op allerlei manieren uit praten.’



Je zegt dat de staat je aan je lot heeft overgelaten? Maar toenmalig cultuurminister Plasterk nodigde je uit voor een gesprek. De gemeente bemiddelde bij het vinden van een andere woning.



‘Het gesprek met Plasterk was gewoon een gezellig praatje met een kop koffie. Hij vroeg niet: jij als immigrant, kunstenaar in deze maatschappij, met een islamitische achtergrond, hoe vrij voel je je? Wat kunnen we doen om die vrijheid te garanderen? Omdat wij de poging voor verlichting van jullie maatschappij waarderen en er ruimte aan willen geven. Hij had juist iets van: die meisjes met hoofddoek die zien er toch prachtig uit, die mogen zo toch lopen? Iedereen vond toen dat hij een goed woordje moest doen voor de vrijheid van meningsuiting, omdat mijn verhaal zo groot werd. Plasterk ook. Het was symbolisch. Maar hij deed in de praktijk niets.’



Over je beveiliging gingen anderen dan Plasterk.



‘Als je maar last hebt van je ex krijg je een alarmknop. Die hebben ze niet eens aan mij gegeven. Ze hebben me heel bewust in de kou laten staan om anderen die de islam willen bekritiseren een lesje te leren. Volgens mij was het een bewuste keuze van de stad Amsterdam. Wethouder Lodewijk Asscher bijvoorbeeld, die gaf me zijn nummer. Hij zou een heleboel dingen met mij regelen. Ik heb hem een paar keer gebeld. Maar hij nam niet eens op.’



In het verleden heeft ze de gemeente er wel eens van beschuldigd dat die haar aanraadde zo lang in een daklozenopvang te schuilen – hetgeen de gemeente ontkent. Ze voelde zich niet prettig bij de vertrouwenspersoon die de gemeente haar toewees. Maar ze wil nu niet meer spreken over die contacten. Ze is, zegt ze, te bang.



Je hebt de indruk dat ze je bewust niet wilden helpen.



‘Ja.’



Je bent lastig. Je zat in de moeilijkheden. Misschien waren ze onhandig en heb je dingen verkeerd geïnterpreteerd.



‘Dat kan wel een rol hebben gespeeld. Maar een nieuwkomer in Nederland die een golf van bedreigingen over zich heen krijgt, hadden ze beter kunnen beschermen. De paniek was een deel, maar ik kreeg ook echt geen enkele support.’



Je hebt er in elk geval niet de indruk aan overgehouden: als ik nog eens in de problemen kom, staat de staat achter mij.



‘Absoluut niet.’



Heb je nog wel eens iets gehoord van een politicus die zich afvroeg hoe het met je gaat?



‘Nee. VVD en PVV wilden wel mijn werk in hun vrijdenkersruimte in de Tweede Kamer, maar dat vond ik te partijpolitiek. Ik heb er ook niet zo’n behoefte aan. En ik ga er niet om smeken.’



Ga je bij jezelf na: zie ik het nog scherp of haal ik me dingen in mijn hoofd?



‘Dan moet je het gewoon vergelijken met de situatie van Geert Wilders. Of Afshin Ellian. Of anderen. Zijn wij allemaal niet goed in ons hoofd? Ja. Dat zou kunnen. Als ik dat soort dingen hoor, denk ik: we zijn terug in de periode vóór de Renaissance. Als je een beetje afwijkende mening hebt, beschuldigen ze jou van van alles.’



Met een glimlach: ‘Theo van Gogh is denk ik ook heel paranoïde geweest. Er is ook niks gebeurd met hem. Hij leeft volgens mij nog. Hij loopt gewoon rond, maar wij zijn in een waan.’



Word je er vaak van beschuldigd dat je Wilders in de kaart speelt?‘



Heel vaak. Dat is het eerste dat mensen denken bij kritiek op de islam.’



Je bent net als hij heel negatief over de islam.



‘Negatief? Nee. Heel realistisch, zou ik zeggen. En kritisch. Ik denk dat de islam steeds beschavingen heeft verwoest. Waar de islam gaat, verwoest zij kunst en cultuur. Dat zien wij ook nu.’



Moet je alles over de islam zeggen? Is dat niet, zoals sommigen betogen, de brandende sigaret in het kruitdepot?



‘Als wij zo denken komt er nooit verandering, nooit verlichting. Het maakt mij een beetje cynisch en verdrietig. Dat onbegrip. Dat kan ik niet accepteren. Waarom vergeet het Westen zijn verleden zo snel? Over het christendom mag je zeggen wat je wilt en je wordt toch niet bedreigd. Waarom gunnen ze ons niet ook zo’n verlichting?’



Wat is het verschil tussen jou en Wilders?



‘We hebben behoefte aan een intelligentere PVV. Wij wonen in een moderne maatschappij dus wij moeten uitgaan van de rechten van het individu. Dan kunnen we niet zeggen: wij trekken meisjes met een hoofddoek uit de bus. Maar wij kunnen wel zeggen: als ik op het stadhuis kom en naar een balie ga, wil ik een neutraal beeld hebben. Dus dan wil ik niet dat daar een meisje met hoofddoek zit.’



‘Voor de manier waarop je dat bereikt, geloof ik meer in cultuur. De oplossing moet meer uit de filosofie en de geschiedenis komen. Dan gaan wij mooie veranderingen op gang brengen. Maar wat de PVV doet, zorgt alleen maar voor een golf van antipathie. Als Wilders alleen was zou ik erover denken op hem te stemmen, maar met de PVV eromheen: nee. De laatste keer heb ik D66 gestemd. Ik zag er een paar intelligente koppen tussen. Alexander Pechtold vind ik wel sympathiek, misschien door zijn geschiedenis in de kunst, als veilingmeester.’



Maar Pechtold verzet zich tegen het al te hard inhakken op de islam. Dankzij beter onderwijs en werk komt het met de integratie volgens hem wel goed.



‘Ja, misschien heb ik me vergist. Ik heb hem een keer horen spreken over de vrijheid van het individu en dat sprak me aan, maar ik geloof niet dat D66 ons kan beschermen tegen de islamisering en dat moet wel echt gebeuren. Als ik ergens een afspraak heb, bijvoorbeeld met een ambtenaar, en de secretaresse heeft een hoofddoek, dan word ik echt angstig.’



Maar die secretaresse heeft met enige dreiging hoogstwaarschijnlijk niets te maken.



‘Als je de islam kent, weet je dat een moslim zijn geloof boven alles plaatst. Mijn vertrouwen is dan totaal weg.’



Jij kunt eigenlijk geen enkele moslim vertrouwen.



‘Ik zou niet willen dat een moslim over mijn lot beslist, nee. Dat die macht heeft in de overheid.’



Maar dat is zo, in Nederland. Rotterdam heeft een islamitische burgemeester Ahmed Aboutaleb.



‘Ik kan me daar niet veilig voelen. Ik kan me er als vrouw niet beschermd voelen.’



Aboutaleb zegt dat hij wel voor gelijke rechten van vrouwen is. Net als moslims in de Tweede Kamer, zoals Ahmed Marcouch van de PvdA of Tofik Dibi van GroenLinks.



‘Ik wéét niet of zo iemand als Dibi uiteindelijk zijn geloof vóór laat gaan. Hij is volgens mij behoorlijk uitgeburgerd als moslim. Maar ik heb geen vertrouwen in ze, dat is waar.’



Projecteer je je Iraanse ervaring niet te veel op Nederland?



‘Ik zie hier jonge Marokkanen die veel geloviger zijn dan jonge Iraniërs. Ik ben verrast dat de tweede, derde generatie zo gelovig is. Zij zéggen dat zij hun geloof boven alles stellen. Dat moeten wij aannemen.’



Ben je, nu je niet in het openbaar verschijnt, jezelf aan het censureren?



‘Ik ben mijzelf aan het vernietigen. Dat is niet alleen censureren. Als je de kunst weghaalt van een kunstenaar, de wereld voor haar zo klein maakt, dat voelt als vernietigen. Ik besta niet als kunstenaar, ik besta niet als een intelligente ziel of een opiniemaker of iemand die iets te vertellen heeft in deze maatschappij. Ik heb een fysiek leven, een fysieke aanwezigheid in de maatschappij. Maar echt niet een artistieke aanwezigheid. Dat doet zo veel pijn en neemt van mij zo veel weg en kost mij zo veel energie om te accepteren of te laten rusten – soms lijkt het echt op zelfvernietiging.’



Dat is drie jaar zelfvernietiging.



‘Ja.’



Maar je ziet…



Lachend: ‘Ik zie er goed uit!’ Dan: ‘Het kost mij zo veel strijd om mijzelf een beetje boven dat verdriet en vooral de frustratie uit te tillen. Ik geef de strijd niet op. Ik ben niet van mening veranderd. Ik heb geen spijt. Er is ook wel leven in mij. Maar ik moet hard werken om uit het verdriet te komen en de klap te verwerken die ik heb gekregen: dat de westerse maatschappij niet zo vrij is als ik dacht. Dit hele verhaal heeft echt mijn hele leven beïnvloed. Ik heb in Iran ook veel meegemaakt, maar het verschil is dat ik hier zo optimistisch was.’



‘Je ziet dat de hele wereld door de islam wordt beïnvloed. Ik voel mij als vrij mens echt bedreigd. En als vrouw. Als een vrouw kritiek geeft op de islam is het drie keer erger. Vrouwen worden niet vergeven. Vrouwen worden gestenigd. Een vrouw moet je anders, heftig behandelen. Religies zijn controlesystemen van mannen. God is ook altijd een man.’



‘Een enorme tegenstelling waarmee ik worstel is ook: aan de ene kant geloof ik dat ik de islamisering moet bestrijden. Aan de andere kant maak ik mij zorgen over de situatie van moslims in Nederland: dat zij niet worden gediscrimineerd, geen rotleven krijgen. Ik wil hen niet als tweederangsburger zien. Helemaal niet.’



‘De beste keus voor de politiek is denk ik toch om moslimimmigranten niet binnen te laten. Want als zij binnen zijn, moeten wij hen gelijk behandelen. Als je ze niet binnenlaat, ben je niet voor ze verantwoordelijk en je wordt ook niet beschadigd door ze. Dat lijkt mij het beste.’



En mensen als jij dan?



‘Oké, misschien moeten we uit moslimlanden alleen vrouwen, kinderen en homo’s binnenlaten.’



Is er een situatie te bedenken waarin jij nu in Nederland weer normaal zou werken?



‘Niet dichtbij. Het is niet realistisch dat ik morgen op de Dam mijn werk ga tonen.’



Zou je het dan doen als je zonodig werd beschermd?



‘Ja, absoluut. Dit is ook geen optie voor mijn hele leven. Het is een tijdelijke oplossing dat ik dacht minder te moeten optreden.’



Weet je dan hoe lang je dit wilt laten duren?



‘Nee.’



Je zegt tegen jezelf: het is niet voor altijd.



‘Ja, absoluut.’



Maar misschien is het wel voor altijd?



‘Ja.’



Maar als je dat zegt, geef je het op?



‘Dan wordt het heel moeilijk.’



Neem je jezelf iets kwalijk?



‘Ja.’



Wat dan?



Zacht: ‘Misschien moest ik toch optreden in het openbaar. Ook als ik zou worden vermoord of zo.’



Maar het is toch logisch en begrijpelijk dat je geen gevaar wilt lopen?



‘Nee, ik denk dat het logisch is dat een mens voor zijn idealen gaat. Ook als het zijn leven kost.’



Vind je het zwak van jezelf?



‘Ja, dat zou je wel kunnen zeggen. Ik denk dat een ontwikkeld mens een verzameling van tegenstellingen is. Ik kan goed uitleggen waarom ik deze keus maak en ik kan er heel goed kritiek op hebben.’



Het is haar goed bevallen om in ieder geval haar verhaal te vertellen, zegt ze. Misschien gaat ze dat toch meer doen.

Ik heb het niet over foto's van Mo; ik heb het over de door Sooreh Hera gemaakte foto's waarover ophef is ontstaan.

quote:marnie1 schreef op 03 maart 2011 @ 23:35:

[...]





Haha Jaap, je begrijpt er dus helemaal niets van. Mijn recensie is niet relevant, net zomin als de jouwe. Maar van mij mag dit gewoon in een museum hangen. Of probeer je iets te insinueren? Is er iets, je wordt zo ehhh persoonlijkJaap kàn maar niet geloven dat zijn mening over die foto's totaal niet belangrijk is. Daarom slaat hij in deze discussie bij voortduring de plank mis.